Kintsugi - Lấy vàng ròng hàn gắn gốm sứ cùng triết lý về vẻ đẹp của những điều không hoàn hảo

Kintsugi 金継ぎhay kintsukuroi金繕い - dùng vàng để hàn gắn là một nghệ thuật thủ công phục hồi gốm sứ bắt đầu tại Nhật Bản từ thế kỷ 15. Những món đồ tưởng chừng phải bỏ đi sẽ mang diện mạo mới vô cùng đặc biệt sau khi được “chữa lành” bởi đôi tay tài hoa của các nghệ nhân. Ngoài ra, nghệ thuật Kintsugi còn mang ý nghĩa triết học sâu sắc về việc hàn gắn tâm hồn và cơ thể khi trải qua tổn thương để có một cuộc sống trọn vẹn hơn.

1. Lịch sử của Kintsugi

Trà đạo của Nhật Bản đã khơi nguồn cho sự phát triển của nghệ thuật chế tác gốm sứ, trong đó có Kintsugi - Nghệ thuật hàn gắn gốm sứ bằng vàng ròng. Nguồn gốc của Kintsugi bắt đầu từ câu chuyện của vị tướng Ashikaga Yoshimasa đã làm vỡ chiếc cốc trà yêu thích và gửi chiếc cốc sang Trung Quốc để hàn gắn lại. Tuy nhiên khi nhận lại chiếc cốc, ông không hài lòng vì những vết hàn bằng thép thô kệch và kém thẩm mỹ. Thế là, ông giao lại cho những người thợ thủ công Nhật Bản để sửa chữa lại bằng sơn mài và kim loại quý là vàng. Những mảnh vỡ được nối lại điêu nghệ với viền kim loại quý giá đã đem một hình thái mới cho chiếc cốc - sang trọng, độc đáo và đặc biệt khiến Ashikaga Yoshimasa rất hài lòng.

Kể từ đó, nghệ thuật Kintsugi được phổ biến rộng rãi và đến nay đã tồn tại được hơn 500 năm. Mặc dù hình dạng ban đầu của chiếc cốc đã bị biến đổi mãi mãi nhưng thông qua thuật giả kim của Kintsugi, vẻ đẹp bản chất của gốm sứ không chỉ tiếp tục tồn tại mà còn phát triển mạnh mẽ hơn ở một hình thái mới lạ. Hay nói cách khác, sự biến đổi không chỉ hàn gắn các mảnh vỡ mà còn là sự tái tạo khiến các vật thể vô tri tưởng chừng chỉ có thể bỏ đi, thành một kiệt tác nghệ thuật. Ý nghĩa nhân sinh của Kintsugi phản ánh đúng tinh thần Wabi Sabi của người Nhật - Tôn vinh những điều không hoàn hảo và hướng con người đến một cuộc sống thanh thản, tích cực. 

2. Phương pháp thực hiện Kintsugi

Nghệ thuật hàn gắn gốm sứ Kintsugi dùng men Urushi có từ loài cây Rhus verniciflua, với tác dụng như một "tấm áo bảo vệ" khỏi nước, acid, alkali, cồn và cát. Nhựa thông cũng được sử dụng để hàn gắn các vết nứt, sau đó sẽ phủ tỉ mỉ những vết nứt (đã được hàn bằng nhựa thông trước đó) bằng một lớp kim loại, có thể là vàng, bạc hoặc platinum. Vàng được ưa chuộng hơn cả trong Kintsugi vì độ bền màu và quý giá vượt thời gian.

Có 03 phương pháp phục chế gốm sứ bằng thuật giả kim Kintsugi:

• Phương pháp phục hồi (Crack- ひび): Đây là phương pháp cơ bản nhất của Kintsugi, tức hàn gắn các vết nứt bằng hỗn hợp có thành phần chính là vàng.

• Phương pháp thay thế (Piece method- 欠けの金継ぎ例): Phương pháp này được dùng trong trường hợp bị mất mảnh gốm sứ hay không tìm được miếng gốm tương tự. Khi đó, các nghệ nhân sẽ sử dụng miếng vàng hoặc hợp kim mạ vàng để thay thế và hoàn thiện tác phẩm.

• Phương pháp ghép lai (Joint call- 呼び継ぎ): Là việc dùng các mảnh vỡ có chất liệu tương tự nhưng hoa văn khác nhau đến từ nhiều đồ vật. Sau đó người nghệ nhân sẽ sáng tạo nên một sản phẩm hoàn toàn mới, mang giá trị nghệ thuật cao.

Để có được một tác phẩm Kintsugi đúng nghĩa cần nhiều thời gian và sự tỉ mỉ của người nghệ nhân. Các công đoạn đều được thực hiện hoàn toàn bằng tay và với sự chính xác tuyệt đối. Như việc canh chỉnh sơn mài mà không làm nhỏ giọt hay nhựa thông một khi đã nối các vết nứt thì mất đến vài tuần để khô và trở nên chắc chắn.

3. Ý nghĩa của Kintsugi trong đời sống

Kintsugi là một phương pháp chữa lành có ý nghĩa nhân sinh sâu sắc về việc chấp nhận những điều không hoàn hảo trong cuộc sống thường nhật. Điều này có vẻ trái với văn hóa của người Việt là "Đẹp khoe xấu che". Nhưng trước những tổn thương, đổ vỡ và áp lực của chuẩn mực hiện đại, chúng ta cũng cần dành cho bản thân một sự vỗ về an yên để cân bằng cảm xúc. Những "vết nứt cuộc đời" có thể theo ta mãi mãi nhưng nếu bạn can đảm đối mặt, những vết sẹo, tổn thương rồi sẽ thành những trải nghiệm và bài học quý giá. Và chúng ta cũng sẽ trưởng thành từ những trải nghiệm đó như những bông hoa mọc lên từ vết nứt của mảnh đất cằn cỗi. 

Như vị tác giả Candice Kumai từng bàn về Kintsugi như sau: "Thật thú vị khi Kintsugi chính là phép ẩn dụ cho cuộc sống của bạn khi sự đổ vỡ, đau thương bỗng hóa thành thứ vàng lấp lánh, đẹp đẽ và tuyệt diệu nhất".